Leidinggeven aan de Koninklijke Musea voor Schone Kunsten van België in Brussel was nooit een sinecure, en al zeker niet tijdens de Tweede Wereldoorlog. Toch was dat de taak van Marguerite Devigne. Haar archief, bewaard in het Algemeen Rijksarchief, is recent gedetailleerd beschreven.
Marguerite Devigne, geboren in Dinant in 1884, was de eerste vrouw die in 1912 aan de Universiteit van Luik een doctoraat behaalde in de Geschiedenis van Kunst en Oudheidkunde. In 1915 ging ze aan de slag bij de Koninklijke Musea voor Schone Kunsten van België. Ze kreeg er al vrij snel de leiding over de afdeling beeldhouwwerken. In mei 1940, toen de hoofdconservator van de Musea de wijk nam naar Londen, kwam ze plots aan het hoofd van de instelling te staan.
Zo werd ze één van de zeldzame vrouwen die tijdens de bezetting een overheidsinstelling leidden. Vier jaar lang zorgde ze ervoor dat de collectie in veiligheid was. Ze heeft fel gestreden om de Musea in activiteit te houden en om ze te vrijwaren voor de hebzucht van de Duitsers. Kort na de bevrijding werd haar verweten dat ze te inschikkelijk was geweest tegenover de vijand. Was de vrouw die verplicht was onafgebroken te onderhandelen met Duitse officieren niet van nature verdacht? Die kritiek leidde niet tot een sanctie, maar ze liet een bittere nasmaak achter bij Marguerite Devigne. De rest van haar leven bleef ze deze verdenkingen als een echte schande beschouwen.
Om sporen van haar werkzaamheden te vrijwaren voor de toekomstige generaties gaf Marguerite Devigne opdracht aan de uitvoerder van haar nalatenschap om het weinige archief dat ze had gevormd toe te vertrouwen aan het Algemeen Rijksarchief. Het archief was lange tijd in ongeordende staat en dus weinig bruikbaar, maar recent werd het bestand gedetailleerd geïnventariseerd. Het wordt een belangrijke bron voor de onderzoekers van het project ProvEnhace, dat wordt gevoerd door de KMSK, evenals voor al wie belangstelling heeft voor de geschiedenis van de culturele middens tijdens de bezetting.
De inventaris
De inventaris – enkel uitgegeven in elektronische versie – is gratis online beschikbaar via onderstaande links.
MOONS Adrien, Inventaire des archives de Marguerite Devigne (1920-1963), reeks Inventarissen Algemeen Rijksarchief nr. 707, publicatie nr. 6411, Algemeen Rijksarchief, Brussel, 2023.
