De naoorlogse geschiedenis van het Bestuur der Volksgezondheid binnen het ministerie van Volksgezondheid is er één van organisatorische uitbreiding, met op de achtergrond een langzame internationalisering van het gezondheidsbeleid. Het Bestuur spitste zich voornamelijk toe op de medische wetenschap en de gezondheidsinspectie (eetwaren, vleeshandel, laboratoria, enz.). Vrijwilliger Marc De Win was jarenlang aan het werk bij ‘Volksgezondheid’ en zette na zijn pensionering zijn expertise in om, begeleid door archivaris Filip Strubbe, drie decennia Volksgezondheid te ontsluiten voor onderzoek.
Het geïnventariseerde archief van het Bestuur der Volksgezondheid, aanvankelijk de Eerste Algemene Directie van het ministerie van Volksgezondheid genoemd, betreft hoofdzakelijk de periode van de bevrijding in 1944 tot 1975. Na de wederopbouw kent België van 1945 tot 1970 een economische bloei die leidt tot meer welvaart bij de bevolking, wat zich vertaalt in een groeiende vraag naar overheidsdiensten en voorzieningen. Dit archief, raadpleegbaar in het Algemeen Rijksarchief, geeft een goed beeld van de uitbouw van de gezondheidszorg, parallel met de ontwikkeling van de welvaartstaat, binnen het nog unitaire België.
De naoorlogse periode kent een grootschalige bouw van ziekenhuizen (cf. de ziekenhuiswet van 1963), materniteiten en moderne rustoorden. De dringende medische hulpverlening wordt in 1964 op touw gezet en enkele jaren later worden de eerste milieuwetten inzake luchtverontreiniging, geluidshinder en waterbeleid goedgekeurd. Vanaf de jaren 1960 verschuiven de inspanningen van de strijd tegen acute besmettelijke ziekten zoals tuberculose (met dank aan antibiotica) naar een aanpak van chronische ziekten. Er heerst een groot vertrouwen in de vooruitgang van de medische wetenschap, zoals mag blijken uit de oprichting van het Instituut voor Hygiëne en Epidemiologie (een voorloper van het huidige Sciensano) en het gebruik van nieuwe toepassingen zoals ioniserende straling bij de behandeling van patiënten.
Toch kent dit tijdvak ook flink wat sanitaire crisissen. In de jaren 1950 en 1960 treft een polio-epidemie vooral kinderen met een lichamelijke handicap, soms met de dood tot gevolg. België krijgt in 1958 en 1968 tevens twee grieppandemieën te verwerken, destijds bestempeld als de “Aziatische” griep. Actuele vragen rond de opsporing van besmettingen en het al dan niet verplichten van vaccinaties (en met welk type vaccin) vormden de inzet van politieke discussie. De grote artsenstaking van 1964 zou de organisatie en de financiering van de gezondheidszorg voor decennia hertekenen. De beruchte “Softenon-zaak” (het geneesmiddel voor zwangere vrouwen dat leidde tot de geboorte van misvormde kinderen) schokte de publieke opinie en leidde dan weer tot een meer performante wetgeving op de geneesmiddelen.
Dr. Samuel Halter (Genève, 13 november 1916 - Brussel, 13 juli 1981) is de spilfiguur in dit archiefbestand. Hij vormde niet alleen het grootste deel van de documenten in het kader van zijn diverse functies (kabinetslid, directeur of directeur-generaal), maar bewaarde eveneens een deel van het archief van zijn voorganger, Dr. Paul Van de Calseyde. Als vertegenwoordiger van België was Dr. Halter in al zijn leidinggevende functies zeer actief op internationaal vlak, een groeiende dimensie binnen het naoorlogse gezondheidsbeleid. Halter was o.m. actief bij de Fédération internationale des hôpitaux, de WGO, Euratom en de EEG, de Raad van Europa en de OESO. Zijn voorganger, Dr. Van de Calseyde, oefende gedurende twee mandaten de belangrijke functie uit van Regionaal Directeur van de WGO Europa in Kopenhagen. Het zou duren tot februari 2020 vooraleer een andere Belg, Dr. H. Kluge, op deze post werd benoemd.
De inventaris
Deze inventaris, die enkel digitaal verschijnt, kan zowel worden geraadpleegd via onze online zoekomgeving als worden gedownload als pdf via onze webshop. Beide opties zijn gratis.
DE WIN Marc en STRUBBE Filip, Inventaris van het archief van het Ministerie van Volksgezondheid en Gezin: Bestuur van Volksgezondheid: Overdracht 2004 (1944-1975), reeks Inventarissen Algemeen Rijksarchief nr. 694, publicatie nr. 6294, Algemeen Rijksarchief, Brussel, 2022.
Onderzoekstips
- Archief van het Ministerie van Volksgezondheid en van het Gezin. Bestuur van Volksgezondheid (Overdrachten 1971-1973), 1850-1972. Raadpleeg de inventaris online
- Archief van de Hoge Raad van het Verplegingswezen en zijn rechtsvoorgangers, (1928) 1937-1983 (vnl. 1945-1982). Raadpleeg de inventaris online
- Deelarchief van de Nationale Raad voor Verpleegkunde, 1976-1983. Raadpleeg de inventaris online
- Ministerie van Volksgezondheid. Inventaris van de series koninklijke en ministeriële besluiten, 1830-1978. Raadpleeg de inventaris online
- Inventaris van de series Koninklijke en Ministeriele Besluiten afkomstig van de FOD Volksgezondheid, Veiligheid van de Voedselketen en Leefmilieu, 1949-2005 (vnl. 1969-2005). Raadpleeg de inventaris online
- Inventaris van de series notulen van de directieraad van het Ministerie van Volksgezondheid, 1944-2001. Raadpleeg de inventaris
