Werelderfgoed in Leuven: het archief van de Oude Universiteit van Leuven (1426-1797)
Het archief van de Oude Universiteit van Leuven is wereldwijd één van de omvangrijkste en best bewaarde universiteitsarchieven uit de vroegmoderne tijd. Na de opheffing van de universiteit in 1797 kwam een groot deel van dit archief terecht in het Rijksarchief. Vandaag wordt 171 strekkende meter archief in het Rijksarchief Leuven bewaard. De KU Leuven beheert nog 8 meter, waaronder 375 charters. Het uitzonderlijke belang van deze bijna 200 strekkende meter archief van de Oude Universiteit werd in 2013 erkend door de opname ervan in het UNESCO Memory of the World Register.
Het archief van de Oude Universiteit is van cruciaal belang voor de intellectuele geschiedenis van de 16de eeuw, toen Leuven – na Parijs – de grootste universiteit boven de Alpen was. Dankzij de aanwezigheid van prominente geleerden als Desiderius Erasmus, Gerard Mercator en Justus Lipsius genoot de instelling een internationale uitstraling. De bewaarde archiefstukken bestrijken de volledige bestaansperiode van de universiteit en bieden een unieke inkijk in haar werking en de dynamiek tussen studenten, professoren en de bredere samenleving.
Online raadpleging
Om dit waardevolle erfgoed zo toegankelijk mogelijk te maken, zette het Rijksarchief de afgelopen jaren intensief in op de digitalisering van het archief van de universitaire administratie. In totaal kan je zo maar liefst 768 inventarisnummers in de online zoekomgeving AGATHA raadplegen, goed voor bijna 83.000 scans! Daaronder bevinden zich onder meer de centrale rekeningen, de inschrijvingsregisters en de verslagen van de universiteits- en faculteitsraden. De gedigitaliseerde documenten werpen een licht op diverse aspecten van de universiteit, waaronder het professorencorps, het gebouwenpatrimonium, universitaire drukkers en boekhandelaars en het beheer van de universitaire bibliotheek en gevangenis. Gedigitaliseerde collegenota’s, puntenlijsten en registers van studentenverenigingen brengen het leven van vroegmoderne studenten dichterbij dan ooit.
De matrikels of inschrijvingsregisters
De kroonjuwelen van het archiefbestand in het Rijksarchief Leuven zijn ongetwijfeld de matrikels of inschrijvingsregisters, waarin de namen opgetekend staan van meer dan 143.000 studenten, professoren en (dienst)personeel die aan de Oude Universiteit verbonden waren. Het zijn bronnen die op wereldwijde belangstelling kunnen rekenen. De Leuvense studentenpopulatie was immers zeer mobiel en internationaal, met studenten uit de voormalige Noordelijke Nederlanden, het Duitse Rijk, Engeland, Schotland en Ierland. Deze uitzonderlijke registers verkeerden in slechte staat, maar werden in 2017-2019 gerestaureerd met steun van het Fonds Baillet Latour.
In de nasleep van de erkenning van het archief van de Oude Universiteit van Leuven tot UNESCO-werelderfgoed, nam het Rijksarchief Leuven het initiatief om de belangrijkste persoonsgegevens van studenten, professoren en personeelsleden uit de matrikels in een databank op te nemen om zo opzoekingen te vergemakkelijken. Daarbij werd de uitgave van de matrikels door Edmond Reusens, Joseph Wils en Arnold Schillings (Matricule de l’Université de Louvain, 10 dln., Brussel, 1903-1980) als vertrekpunt genomen. De databank ‘matrikels’ – die 143.000 records telt! – is sinds 2019 doorzoekbaar in de online zoekomgeving van het Rijksarchief en kan sinds 2020 integraal gedownload worden via de SODHA data repository. Begin 2021 sloegen het Leuvense Rijksarchief en het KU Leuven-instituut LECTIO de handen in elkaar om deze databank verder te verrijken en te verbeteren. De tweede versie van de databank is ondertussen ook raadpleegbaar op de SODHA data repository en zal binnen het STUDIUM.AI-project van de KU Leuven dienen als ‘kerndatabase’ in een ruimere databasestructuur waarin nog verschillende kleinere onderzoeksdatabanken met biografische gegevens van personen verbonden aan de universiteit (studenten, professoren, boekdrukkers en -verkopers, enz.) zullen worden opgenomen. In de tweede versie van de databank zijn naast persoonsgegevens referenties opgenomen naar de inventaris- en folionummers van de matrikels, waardoor opzoekingen in de originele of gedigitaliseerde registers veel vlotter verlopen.
De matrikels werden eveneens gedigitaliseerd en zijn raadpleegbaar in de online zoekomgeving AGATHA. De gebruikershandleiding ‘Zoeken naar studenten in de matrikels van de Oude Universiteit Leuven’ kan je op weg helpen om zelf opzoekingen te doen. Meer tips voor de reconstructie van studentenloopbanen aan de Oude Universiteit aan de hand van de matrikels en andere documenten, kan je in de handleiding ‘Zoekpistes voor de reconstructie van studentenloopbanen aan de Oude Universiteit Leuven’ terugvinden.
De inventaris
De inventaris van de archieven van de Oude Universiteit van Leuven, die in 1929 door Henri De Vocht in het Frans werd samengesteld en in 2001 opnieuw in het Frans werd uitgegeven, is sinds 2015 in het Nederlands beschikbaar in de online zoekomgeving van het Rijksarchief. De papieren (Franstalige) versie is te koop in het Rijksarchief Leuven of kan besteld worden per mail naar publicat@arch.be.
- DE VOCHT H., Inventaire des archives de l'Université de Louvain (1426-1797), reeks Inventarissen Rijksarchief te Leuven nr. 5, publicatie nr. 3407, Algemeen Rijksarchief, Brussel, 2001, € 9,00 (+ eventuele verzendingskosten).
Naast het grootste deel van het archief van de Oude Universiteit van Leuven bewaart het Rijksarchief Leuven eveneens 24 strekkende meter archief van de Rijksuniversiteit Leuven (1816-1835). Ook deze inventaris is online raadpleegbaar via AGATHA.
