Rijksarchief in België

Ons collectief geheugen !

FR | NL | DE | EN
Menu
Onthaal    >    Archieven online    >    Wereldoorlog I

Wereldoorlog I

Kleine letters  Normale letters  Grote letters

Diverse archiefvormers hebben rijke archieven nagelaten met betrekking tot de Eerste Wereldoorlog. Naar aanleiding van de herdenkingen in 2014-2018 werden vele reeksen gedigitaliseerd: niet alleen foto’s en affiches, maar ook omvangrijke reeksen eersterangsbronnen zoals de archieven van de Raad van Vlaanderen en de oorlogsverslagen van de parochies. Het gaat zowel om archieven gevormd tijdens de oorlog als om collecties die achteraf werden aangelegd. De in 1919 opgerichte Commissie voor Oorlogsarchieven speelde hierin een belangrijke rol.

Deze documenten hebben betrekking op de meest uiteenlopende aspecten van het conflict: de invasie, de moordpartijen op burgers, de campagnes ter bescherming van het erfgoed, de militaire operaties aan het IJzerfront, het dagelijks leven, de opvang van Belgische vluchtelingen in het buitenland, de vernietiging van het industriële apparaat, de bevrijding van het grondgebied, de overwinningsceremonies, enz.

Foto’s, tekeningen, affiches en voorwerpen

De rijke iconografische collectie over de Eerste Wereldoorlog kwam tot stand door een grootschalige inzamelingsactie onmiddellijk na de oorlog. Duizenden foto’s en tekeningen illustreren diverse aspecten van de ‘Groote Oorlog’: de invasie, militaire operaties aan het IJzerfront, het dagelijks leven van de soldaten, de propaganda, de opvang van Belgische en buitenlandse vluchtelingen, de collaboratie, de weerstandsnetwerken, de bevrijding, enz. De collectie affiches toont de krachtige beeldentaal waarmee de oorlogvoerende partijen propaganda voerden; ook de tekstaffiches uit Hasselt en Brugge geven een indringend beeld van de impact van de oorlog op het dagelijks leven van de bevolking. Dat geldt ook voor de collecties medailles en andere voorwerpen (speldjes, linten, gezelschapsspelen, enz.) die door de Commissie voor Oorlogsarchieven verzameld werden.

De gedigitaliseerde foto-, postkaarten- en affichecollectie van het CegeSoma is grotendeels afkomstig uit private collecties (familiealbums). De meeste beelden betreffen de militaire aspecten van de oorlog en het soldatenleven aan en achter het front. De collectie documenteert ook aspecten van het bredere maatschappelijk leven in oorlogstijd, waaronder bijvoorbeeld de ziekenzorg en het krijgsgevangenschap.

Foto’s

Tekeningen, aquarellen en karikaturen

Affiches

Plattegronden

  • Archief van de Bijzondere Dienst voor de Heropbouw van de door de oorlog Verwoeste Gewesten in West-Vlaanderen

Medailles

Andere voorwerpen

Met de steun van het Commissariaat-generaal voor de Herdenking van de Eerste Wereldoorlog en met dank aan de spelers van de Nationale Loterij.

Archief van het Belgische Rode Kruis (1914-1922)

Het archief van het Rode Kruis is van essentieel belang voor een goed begrip van de werking van de medische diensten in oorlogstijd, aan het front, maar ook in bezet België en in het buitenland. Het bevat duizenden steekkaarten met inlichtingen over gewonde Belgische soldaten die in Belgische hospitalen verpleegd werden. Het archief bevat ook honderden foto’s die een goed beeld geven van de werking van het Rode Kruis, de inzet van artsen en verpleegkundigen en het dagelijks leven aan het front. Een fotocollectie afkomstig van het Amerikaanse Rode Kruis illustreert onder meer de toestand van de vluchtelingen in Franse en Nederlandse opvangcentra tijdens de oorlog.

  • Inventaris online
  • Scans online (397 items of 87.335 scans)
    • Archief van het Belgische Rode Kruis (Eerste Wereldoorlog), nrs. 94-160, 176-242 en 676-849

Digitalisering uitgevoerd in het kader van DIGIT, het digitaliseringsprogramma van het Federaal Wetenschapsbeleid.

Parochieverslagen (1914-1924)

In december 1918 belastte kardinaal Mercier een interdiocesane commissie met het documenteren van wat zich tijdens de oorlogsjaren in de Belgische parochies had afgespeeld. In het voorjaar van 1919 kregen alle pastoors een vragenlijst toegestuurd die als leidraad moest dienen voor een rapport dat ze hierover moesten opstellen. Na een korte situering van hun parochie dienden ze niet alleen in detail de Duitse inval te beschrijven, maar ook diverse aspecten van het bezettingsregime, met de nadruk op de weerslag van de Duitse bezetting op het religieuze leven, de verplichte tewerkstelling, de wegvoering van arbeiders naar Duitsland en het lot van politieke gevangenen. Het einde van de oorlog, de terugtrekking van het Duitse leger en de terugkeer van krijgsgevangenen en politieke gevangenen vormden het sluitstuk van de verslagen. Ook kloosters en bisschoppelijke colleges dienden een dergelijk verslag op te stellen.

Tot een gedenkboek (zoals oorspronkelijk voorzien) is het echter nooit gekomen. Deze – erg gedetailleerde en rijke – rapporten werden per bisdom ingezameld en geven een fascinerend, maar ook schrijnend beeld van wat de Eerste Wereldoorlog voor de gewone mens heeft betekend.

Digitalisering uitgevoerd in het kader van DIGIT, het digitaliseringsprogramma van het Federaal Wetenschapsbeleid en met de steun van de Belgische bisdommen.

Archief van de Raad van Vlaanderen (1908-1939)

In het kader van hun Flamenpolitik propageerde de Duitse bezetter de oprichting van een satellietstaat in Vlaanderen. Om dit voor de internationale publieke opinie aanvaardbaar te maken, moest dit wel formeel 'gevraagd' worden door de Vlamingen zelf. De semi-representatieve vergadering, een soort proto-parlement dat als vragende partij kon optreden, werd officieel opgericht op 4 februari 1917. Deze Raad van Vlaanderen profileerde zich als een prefiguratie van een 'Vlaams parlement', met het Belgische parlement als voorbeeld wat organisatiestructuur en werkprocedures betrof. De laatste bijeenkomst vond plaats op 20 september 1918.

Dit archief geeft alles bij elkaar een indringend beeld van het activisme, ook op plaatselijk niveau. De vele geografisch geordende reeksen laten diepgravend lokaal onderzoek toe.

  • Inventaris online
  • Scans online (744 items of 30.247 scans)
    • Notulen van de algemene vergaderingen, nrs. 5-21
    • Dossiers van het algemeen secretariaat, nrs. 42-57
    • Dossiers over de lokale gouwraden, nrs. 641-679
    • Algemene inlichtingendossiers, nrs. 1144-1355
    • Dossiers over de plaatselijke volksvergaderingen, nrs. 1585-1958
    • Affiches, nrs. 1959-1988
    • Dossiers met betrekking tot Henri Pirenne, nrs. 5591-5614

Archieven van verzets- en inlichtingennetwerken (1914-1930)

De Commissie voor de Archieven van de Vaderlandse Diensten gevestigd in Bezette Gebieden aan het Westelijk Front (Commission des Archives des Services patriotiques établis en Territoire occupé au Front l'Ouest) verzamelde na afloop van de oorlog archieven afkomstig van de diverse verzets- en inlichtingennetwerken die tijdens de oorlog in België actief waren. De meest kwetsbare dossiers uit dit archief werden gedigitaliseerd. Het gaat onder meer om persoonsdossiers, rapporten over verzetsdaden, luchtfoto’s, glasnegatieven, enz. De vele afscheidsbrieven van ter dood veroordeelde verzetsmensen vormen erg emotioneel geladen getuigenissen.

  • Inventaris online
  • Scans online (601 items of 40.259 scans)
    • Archief van de Commissie voor de Archieven van de Vaderlandse Diensten gevestigd in Bezette Gebieden aan het Westelijk Front, nrs. 1-189, 572-694 en 3279-3587.

Verslagen van het Nationaal Hulp- en Voedingscomité (1914-1919)

Het Nationaal Hulp- en Voedingscomité werd in 1914 opgericht om de goederen die door de Commission for Relief in Belgium ter beschikking werden gesteld te verspreiden onder de bevolking. Naast de voedselbevoorrading en -verdeling verleende de organisatie ook hulp aan vluchtelingen, daklozen, werklozen en oorlogswezen.

Digitalisering uitgevoerd in het kader van DIGIT, het digitaliseringsprogramma van het Federaal Wetenschapsbeleid.​

Vrijgeleiden voor Belgische vluchtelingen in Nederland (1914-1919)

Voor Belgische burgers die tijdens de oorlog naar Nederland waren gevlucht, bevat het archief van het “Officieel Belgisch Comité voor Nederland” de terugkeervergunningen die in 1918 werden afgeleverd door de Belgische consulaten, met onder andere nuttige informatie over het laatste adres van de vluchteling in Nederland en de datum van zijn of haar terugkeer. In tegenstelling tot andere vluchtelingenarchieven bevatten deze laissez-passer vaak ook een foto van de betrokkene. Deze collectie vormt een echte goudmijn voor genealogisch onderzoek. De vrijgeleiden werden in detail geanalyseerd en in de zoekrobot ‘Zoeken naar personen’ opgenomen (9.272 personen).

Verstekdossiers van Duitse oorlogsmisdaden

Nadat de Belgische overheid in 1925 de rechtszaken tegen Duitse oorlogsmisdadigers stopzette, werden de verstekdossiers samengebracht in het Krijgsauditoraat in Brussel. In 1940 verstuurden de nazi’s deze gevoelige dossiers naar Berlijn, waar de Russen ze in 1945 buit maakten en op hun beurt overbrachten naar het Osoby-archief in Moskou. In 2002 keerde dit archief terug naar België. 87 dossiers werden integraal gedigitaliseerd in het kader van het project JUSINBELLGIUM en zijn raadpleegbaar op de website van het Legal Tools Project van het Internationaal Strafhof in Den Haag.

Update pagina: 28/06/2022

www.belspo.be www.belgium.be e-Procurement