In de loop der eeuwen gingen vele archieven die eigenlijk in het Rijksarchief thuishoren om de meest uiteenlopende redenen 'verloren'. Het Rijksarchief zet zich actief in om deze verloren gewaande publiekrechtelijke archieven maximaal op te sporen. Zo werden onlangs enkele loten middeleeuwse charters die door een veilinghuis te koop werden aangeboden, op vraag van het Rijksarchief uit de veiling gehaald en via de politie van Eigenbrakel gerecupereerd.
Het gaat om twee charters van de abdij van Boudelo in Sinaai (1220), drie charters van het begijnhof van Maaseik en zijn rechtsopvolger de Sint-Agnespriorij (1266, 1269 en midden 15de eeuw), een charter van de heer van Rotselaar voor de abdij Vrouwenpark in Rotselaar (1264) met de eerste vermelding van een wijngaard in deze regio, een charter van Jan van Aarschot voor de priorij van Gempe over het patronaatsrecht van Nieuwrode (1241) en een ruil van grond tussen de kartuizers van Sint-Martensbos in Lierde en de benedictinessen van Groot-Bijgaarden (1332).
Deze stukken behoren tot het openbaar domein en mogen dus niet verhandeld worden. De abdijen in kwestie werden door het Franse bestuur afgeschaft en de goederen werden toen genationaliseerd, inclusief de archieven. Zo werden en blijven deze archiefstukken staatseigendom, ook na meer dan 200 jaar.
De charters zullen geïntegreerd worden in bestaande inventarissen en zijn raadpleegbaar in het Rijksarchief Gent (Boudelo), het Rijksarchief Hasselt (Maaseik) en het Rijksarchief Leuven (de overige charters).
Openbaar domein of niet?
Het Rijksarchief maakt, mits op de hoogte, voor ieder archiefstuk dat op een veiling verschijnt of ergens anders te koop wordt aangeboden, een analyse of het tot het openbaar domein behoort of niet. Goederen die tot het openbaar domein behoren, zijn niet te vervreemden en dit recht verjaart niet.
Voor archief vanaf de Franse tijd is dit meestal zeer duidelijk. Een register van de burgerlijke stand van een gemeente, een brief gericht aan een burgemeester of een minister in functie, een vonnisregister van een vredegerecht, een kadasterkaart gebruikt door de diensten van Financiën, … allemaal overheidsarchief, dat zonder discussie tot het openbaar domein behoort.
De analyse van de stukken uit het ancien régime is complexer. Heel wat centrale instellingen (bv. de Geheime Raad of de Rekenkamers), provinciale instellingen (bv. de Raad van Vlaanderen of de Staten van Brabant) en lokale instellingen (bv. schepenbanken) werden tijdens de Franse tijd afgeschaft. Hun archieven werden in principe bij de rechtsopvolger neergelegd. Van kerkelijke instellingen die werden afgeschaft zoals kapittels, abdijen en kloosters werden de goederen genationaliseerd, net zoals hun archieven.
Kan er aangetoond worden dat archiefstukken tot bovenvermelde archieven behoren? Dan gaat het Rijksarchief deze stukken claimen.
Maar… Ook families en particulieren produceerden heel wat archief, bv. als bezitters van heerlijkheden. Zo kan een landboek dat een overzicht geeft van de eigenaars en bewoners van een dorp theoretisch zowel archief van de schepenbank (en dus nu publiekrechtelijk) als van de lokale heer (en dus nu privaatrechtelijk) zijn. En er zijn meerdere voorbeelden aan te halen waarbij het publiekrechtelijk statuut van ancien régimearchief moeilijk met volledige zekerheid te bepalen is. Het Rijksarchief eist deze stukken pas op als de analyse waterdicht is.
Lees meer
