Van gevaarlijke toevoegingen in vlees en dranken tot misleidende etiketten: de Belgische Eetwareninspectie waakte decennialang over de voedselveiligheid. Rapporten uit 1954-1976 tonen hoe inspecties evolueerden tot het huidige FAVV.
Fraude bij de productie en de distributie van eetwaren is van alle tijden. Bedrieglijke praktijken treffen de consument niet alleen in zijn portemonnee, maar in vele gevallen bedreigen ze ook zijn gezondheid. Een vaak voorkomende praktijk in de tweede helft van vorige eeuw was het toevoegen van sulfiet aan rauw gehakt om met een mooie rode kleur het gebrek aan versheid van het vlees te maskeren. Sulfiet kon echter leiden tot hoofdpijn of bij verzwakte personen tot darmklachten. Ietwat onschuldiger was de wijdverspreide praktijk om fosfaten toe te voegen aan gekookte ham. Hier betaalde de consument het extra water aan de prijs van het vlees. Zeer populair was het verkopen van margarine als boter of zogenaamde “Hollandse boter”. Andere vervalsingen waren ronduit gevaarlijk en konden leiden tot de dood of blijvende invaliditeit van onwetende consumenten. Denk bijvoorbeeld aan het opzettelijk toevoegen van giftige methylalcohol bij de bereiding van sterke dranken in 1958. In de 19de eeuw werd de strijd tegen fraude met voedingswaren in België aanvankelijk toevertrouwd aan de steden en gemeenten. Vanaf begin 20ste eeuw nam de Staat, op basis van de wet van 1890, inzake de eetwarencontrole ook eigen initiatieven. Die leidden tot de uitbouw van een Rijkseetwareninspectie met eigen analyse-laboratoria.
Een nieuwe inventaris biedt een overzicht van de activiteiten van deze Eetwareninspectie binnen het ministerie van Volksgezondheid tijdens de tweede helft van de 20ste eeuw. Het geïnventariseerde bestand bevat hoofdzakelijk inspectierapporten en analyseverslagen uit de periode 1954-1976. Dit is een scharnierperiode in de geschiedenis van de Belgische productie en distributie van eetwaren. Traditionele ambachtelijke of semi-artisanale voedingsproducenten en verdelers (lokale melkventers, kaasmakers, spekslagers, kruideniers, enz.) werden uit de markt geduwd door voedingsmultinationals en grootdistributeurs. Nieuwe productie- en distributiemethoden vonden ingang, zoals bijvoorbeeld diepgevroren producten. Ook de voedingsgewoonten veranderden: consumenten verlangden betaalbare kwaliteit en diversiteit, veiligheid en informatie over wat te koop werd aangeboden. De Eetwareninspectie had niet allen aandacht voor acute gezondheidsrisico’s voor de verbruiker maar hield ook rekening met chronische effecten, zoals bij een te hoog zoutgehalte in brood. Op juridisch vlak gingen internationale normen en Europese richtlijnen de nationale wetgevingen bepalen, met als bekendste voorbeeld de E-nummers voor toegelaten additieven. De stafvergaderingen en de jaarverslagen van de Eetwareninspectie uit de jaren 1976-2000 werpen tenslotte een licht op het algemeen beheer van de dienst in het laatste kwart van de voorbije eeuw.
De dioxinecrisis in de lente van 1999 was de zwanenzang van de Eetwareninspectie. De mediacommotie rond de hele affaire leidde tot de oprichting van een eengemaakte controledienst voor de hele voedselketen: het Federaal Agentschap voor de Veiligheid van de Voedselketen (FAVV), opgericht door de Wet van 4 februari 2000, nu 25 jaar geleden. Het FAVV nam het personeel over van de controlediensten van het ministerie van Landbouw en Middenstand, de Algemene Eetwareninspectie en het Instituut voor Veterinaire Keuring (IVK). De beleidsvoorbereiding en de normering inzake de veiligheid van de voedselketen, met inbegrip van het daaraan verbonden personeel van de Algemene Eetwareninspectie, het ministerie van Landbouw en het IVK, werden toevertrouwd aan het Directoraat Dier, Plant en Voeding binnen de FOD Volksgezondheid, Veiligheid van de Voedselketen en Leefmilieu. Deze directie-generaal is ook bevoegd voor de zogenaamde andere consumptieproducten zoals tabak en cosmetica.
De inventaris
De nieuwe inventaris – enkel uitgegeven in elektronische versie – is gratis online beschikbaar via onderstaande links.
DE WIN Marc, STRUBBE Filip, Inventaris van het archief het Ministerie van Volksgezondheid en Leefmilieu : Inspectie van de eetwaren : Overdrachten 1980 en 2012 (1948-2000), reeks Inventarissen Algemeen Rijksarchief nr. 725, publicatie nr. 6587, Algemeen Rijksarchief, Brussel, 2025.
