Een anonieme e-mail, een mysterieuze Duitser en een register uit 1433: zo begon begin dit jaar een onverwacht avontuur voor het Rijksarchief Brugge. Wat eerst leek op een onmogelijk verhaal, eindigde enkele maanden later met de veilige thuiskomst van een waardevol middeleeuws abdijregister, ooit verdwenen in de chaos van de Eerste Wereldoorlog.
Begin dit jaar ontving het Rijksarchief Brugge een verrassende e-mail uit Duitsland.
“Geachte dames en heren, ik ben in het bezit van een middeleeuws handschrift van de abdij van Mesen. Ik wil dit verkopen voor een minimumprijs van 20.000 euro. Graag verneem ik van u of u geïnteresseerd bent.”
Op de meegestuurde foto’s herkenden onze archivarissen abdijrekeningen uit de jaren 1430. Het Rijksarchief was uiteraard geïnteresseerd, maar aankopen kon niet. Het ging immers om oorlogsbuit: documenten die tijdens de Eerste Wereldoorlog door Duitse soldaten uit het verwoeste Mesen werden meegenomen. Wettelijk gezien is de Belgische Staat de rechtmatige eigenaar van dit soort archiefstukken. De aanbieder werd daarover ingelicht en vriendelijk, maar duidelijk verzocht om het register kosteloos terug te geven. Elke verkoop is immers illegaal.
Maandenlang bleef het stil. Het gebruikte e-mailadres was bovendien niet te traceren. De hoop op restitutie leek vervlogen, tot er plots weer een bericht kwam. De afzender liet weten gewetensproblemen te hebben en wilde het register alsnog restitueren, op voorwaarde dat het in Stuttgart zou worden opgehaald. Zijn echte identiteit wilde hij niet onthullen: “Noem me voorlopig gewoon ‘Herr Robert’.”
Na overleg besloot het Rijksarchief op het aanbod in te gaan. Op woensdag 14 juli, om 18 uur, had archivaris Hendrik Callewier een afspraak met Herr Robert in een hotellobby in Stuttgart. Met een bang hart vertrok hij naar Duitsland. Zou de mysterieuze man komen opdagen?
Enkele minuten voor het afgesproken uur was het zover. Een man van middelbare leeftijd sprak Hendrik aan, haalde uit zijn aktetas het middeleeuwse register en bevestigde: hij was inderdaad Robert. Op de foto wilde hij liever niet, maar na een korte kennismaking vertelde hij zijn verhaal.
Robert had via een gedwongen verkoop een huis gekocht in het Zwarte Woud, iets ten zuiden van Stuttgart. De vorige eigenares was met schulden gevlucht en had alles achtergelaten. Bij het opruimen vond Robert in een lade een oud register met op de kaft het jaartal 1433. De tekst was voor hem onleesbaar. Via experten en veilinghuizen ontdekte hij uiteindelijk de ware herkomst: niet het Italiaanse Messina, zoals eerst gedacht, maar de West-Vlaamse abdij van Mesen. Een foto van een Duitse soldaat bij Ieper, die hij ook gevonden had, bevestigde de link met de Eerste Wereldoorlog.
Sotheby’s liet weten niet bereid te zijn het document in de veiling op te nemen, aangezien het om oorlogsbuit gaat. Andere veilinghuizen toonden minder scrupules. Toch besloot Robert het aan de rechtmatige eigenaar, het Belgische Rijksarchief, te bezorgen.
Zo werd het ooit verloren gewaande archief van de abdij van Mesen, bewaard in het Rijksarchief Brugge, aangevuld met enkele middeleeuwse rekeningen. Van het bezoek aan Duitsland werd overigens gebruik gemaakt om onderhandelingen op te starten met de Universiteitsbibliotheek van Leipzig, waar nog meer middeleeuwse rekeningen uit de abdij van Mesen bewaard worden. Er is goede hoop dat ook die binnenkort naar Brugge zullen komen. Zo zal de reeks middeleeuwse rekeningen grotendeels volledig zijn.
